Podział majątku wspólnego możliwy jest po ustaniu wspólności majątkowej, bez względu na przyczynę jej ustania. Jak od każdej reguły istnieją też wyjątki od możliwości żądania podziału majątku wspólnego (więcej na ten temat TUTAJ).
Najprostszym i najszybszym sposobem podziału jest umowny podział majątku wspólnego. Przepisy prawa nie regulują sposobu ani formy takiej umowy, a więc obowiązuje w tej kwestii autonomia woli stron. Należy jednak pamiętać, że istnieją przepisy ogólne, które jeżeli są bezwzględnie obowiązujące, muszą być zastosowane (tytułem przykładu można podać formę aktu notarialnego zastrzeżoną dla nieruchomości). Umowa nie może także naruszać zasad współżycia społecznego, gdyż umowa sprzeczna z tymi zasadami będzie nieważna. Należy także pamiętać, że umowny podział majątku wspólnego, podlega również reżimowi wyznaczanemu przez przepisy dotyczące wad oświadczenia woli, a zatem dotyczące stanu wyłączającego świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, pozorności, błędu, podstępu czy groźby. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone pod wpływem groźby lub błędu, następuje przez złożenie tej osobie oświadczenia na piśmie. Ewentualna nieważność może być także stwierdzona w drodze powództwa opartego o art. 189 kc, a powoływać się na nią mogą także uczestnicy postępowania sądowego o podział majątku wspólnego. W przypadku stwierdzenia braku zasadności tego zarzutu, jeżeli podział dotyczył całości majątku, sąd powinien wniosek oddalić. Jeżeli jednak zarzut okaże się w całości lub w części zasadny sąd powinien w odpowiednim zakresie dokonać ponownego podziału.
Umowny podział majątku wspólnego powinien także uwzględniać postanowienia podmiotowo i przedmiotowo istotne (tzw. essentialia negotii), dla tego typu umowy, a zatem:
- sposób podziału,
- oświadczenia o przeniesieniu udziałów,
- postanowienia dotyczące spłat lub dopłat oraz terminu płatności.
Co do zasady zaleca się aby umowa obejmowała cały majątek wspólny małżonków, jednak strony mogą dokonać jedynie częściowego podziału.
Należy także pamiętać, że dokonaniu umownego podziału majątku wspólnego musi towarzyszyć zgodna wola stron, nie tylko co do możliwości, ale także co do sposobu podziału. Brak jednomyślności w tej kwestii powoduje, że podział majątku może zostać dokonany jedynie na drodze sądowej, w postępowaniu nieprocesowym.