Niegodność dziedziczenia

12/07/2016 | Blog, Dział spadku, Niegodność dziedziczenia, Odrzucenie spadku, Spadek, Testament

niegodność dziedziczenia

Niegodność dziedziczenia danej osoby powoduje, że na mocy wyroku sądowego jest ona pozbawiona prawa do spadku po konkretnej osobie. Podstawy uznania kogoś za niegodnego dziedziczenia wymienione są w art. 928 kodeksu cywilnego i stanowią przesłanki o podłożu moralnym i etycznym. 

Należy podkreślić, że katalog z art. 928 kodeksu cywilnego jest katalogiem zamkniętym, co oznacza, że niegodność dziedziczenia nie może być stwierdzona z innych przyczyn niż wymienionych w tym przepisie.

Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Niegodność dziedziczenia z powodu ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy

Niewątpliwie do grupy przestępstw ciężkich należy zaliczyć umyślne przestępstwa przeciwko spadkodawcy skierowane np. przeciwko jego życiu, zdrowiu ale także przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece. Sąd Najwyższy słusznie zauważył jednak, że katalog przestępstw mogących być podstawą do uznania kogoś za niegodnego nie może ograniczać się tylko do tej kategorii czynów zabronionych. W wyroku z dnia 9 stycznia 2014 r. sygn. akt V CSK 109/13 Sąd Najwyższy stwierdził, że do tej kategorii można zaliczyć również przestępstwa przeciwko mieniu. „Musi być to jednak umyślne i ciężkie przestępstwo, za które można uznać jedynie takie, które godzi w podstawy egzystencji spadkodawcy (np. spalenie domu, stanowiącego centrum życiowe spadkodawcy, kradzież wózka inwalidzkiego, w konsekwencji czego spadkodawca zostaje pozbawiony możliwości poruszania się)”. Ocena czy konkretne przestępstwo nosi znamiona przestępstwa „ciężkiego” zależy każdorazowo od oceny sądu. Należy przy tym przypomnieć, że w razie skazania spadkobiercy prawomocnym wyrokiem karnym za takie przestępstwo powoduje, że sąd cywilny jest, zgodnie z dyspozycją art. 11 kk, związany tym wyrokiem co do faktu popełnienia przestępstwa.

Niegodność dziedziczenia z powodu oddziaływania na wolę testatora

W drugiej grupie przyczyn wymieniono sytuacje, w których spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Podstęp i groźba o których mowa w tym przepisie mają znaczenie nadane im odpowiednio w art. 86 § 1 i 87 kc. Aby doszło do podstępu wymaga się zatem aby spadkobierca działał świadomie i celowo zmierzał do osiągnięcia celu w postaci sporządzenia lub odwołania testamentu przez testatora o określonej treści, albo w ten sam sposób przeszkodził mu w jego sporządzeniu. Natomiast aby mówić o groźbie konieczne jest aby spadkobierca działał w sposób sprzeczny z normami prawa, zasadami współżycia społecznego, normami moralnymi lub etycznymi. Groźba nie musi spełniać przesłanek z art. 190 kk. Musi ona jednak być poważna, a więc stwarzająca realne niebezpieczeństwo sprowadzenia niekorzystnych następstw dla samego testatora lub nawet osoby trzeciej.

Z powyższego unormowania wynika jednak, że dla uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia na podstawie tego przepisu wymagane jest aby skutek w postaci sporządzenia, odwołania bądź niesporządzenia testamentu został osiągnięty na co wskazują użyte czasowniki „nakłonił”, „przeszkodził”.

Niegodność dziedziczenia z powodu działania spadkobiercy przeciwko testamentowi

W trzeciej grupie przesłanek wymienione są sytuacje w których spadkobierca:

  • umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy,
  • umyślnie podrobił lub przerobił jego testament albo
  • świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

W każdej z powyższych sytuacji ustawodawca akcentuje umyślność i świadomość działania spadkobiercy. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się, że bez znaczenia dla uznania niegodności dziedziczenia danej osoby pozostaje fakt, że ukryty lub zniszczony testament okazał się nieważny. Podobnie rzecz się ma przy podrobieniu czy przerobieniu testamentu, jeżeli spadkobierca był przekonany jego skuteczności.

Każda z powyższych przesłanek jest skierowana przeciwko faktycznej woli spadkodawcy, w związku z  czym oczywista jest naganność takiego zachowania.

Proces

Postępowanie w sprawie uznania za niegodnego jest prowadzone w postępowaniu procesowym i ma charakter roszczenia o charakterze majątkowym (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 3 lutego 2012 roku, sygn. akt I CZ 9/12).
Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku. Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.
Niegodność dziedziczenia – skutki prawne

Spadek lub udział w spadku, który miał przypaść niegodnemu, przechodzi na spadkobierców, którzy doszliby do dziedziczenia, gdyby spadkobierca uznany za niegodnego nie dożył otwarcia spadku.